Mondriaan zijn leven en werk van 1908-1944

In de Molen bij zonlicht onderzocht Piet hoe hij het effect van het zonlicht zo intens mogelijk kon laten zien. Hij gebruikte daarbij alleen de hoofdkleuren: rood, geel en blauw. Net als bij de rode boom deed hij geen moeite om diepte in zijn schilderij te krijgen. De molen vormt met de lucht en voorgrond een eenheid.

De mensen waren gewend aan landschappen met zilveren tinten, groene en bruine kleuren. Maar Piet trok zich daar niks van aan. Hij had zich expres los gemaakt van de kunst uit zijn leertijd. Daardoor kwam er ook een breuk tussen Piet en zijn oom Frits Mondriaan. Hij wilde zijn oom niet in verlegenheid brengen en daardoor signeerde hij vanaf 1912 zijn schilderijen met Mondrian.

In 1909 werd Mondriaan lid van de theosofische vereniging. De theosofen gaan er van uit dat alles wat op aarde en in het heelal bestaat een geestelijke oorsprong heeft. Als je dat als mens wil begrijpen moet je in hoger bewustzijn komen. Mediteren kan daarbij helpen. Piet mediteerde regelmatig in bepaalde houdingen. In de schilderijen die Piet in Domburg maakte, verwerkte hij zijn theosofische ideeën. Het liggende horizontale zag hij als vrouwelijk en aards, zoals de duinen en de stranden. En het staande, verticale als mannelijk en geestelijk, zoals molens en torens.
In het drieluik ‘Evolutie’ komen Piet zijn theosofische ideeën goed naar voren. Het is de afbeelding van een vrouw in haar drie momenten van geestelijke bewustwording. Op het linker schilderij heeft de vrouw haar ogen gesloten. De rode driehoeken of aronskelken achter haar hebben in het midden een naar beneden gerichte driehoek. Dit laat de verbondenheid met aarde zien. Op het rechter schilderij is de vrouw een stapje verder. Zijn komt los van het materiële. Dat blijkt onder meer uit de gele sterren achter de vrouw. Bij het middelste schilderij is de vrouw bij de hoogste trap van bewustwording. Ze heeft grote, wijd opengesperde ogen. Deze verbeelden het innerlijke zien. Achter de vrouw straalt licht en er zijn witte cirkels geschilderd met naar boven gerichte driehoeken. De vrouw ziet het licht en het de hoogste trap van bewustwording bereikt.

In 1911 was er een idee ontstaan om een kunstzaal te beginnen in Domburg. Daar zouden de kunstenaars hun werk kunnen tentoonstellen. Er werd een tekening gemaakt en de timmerman maakte het gebouwtje. Het gebouwtje moest goed licht hebben. Het gebouw kwam te staan schuin tegenover het Badpaviljoen. Zo konden de badgasten ook het werk makkelijk bekijken. Aan de eerste tentoonstelling in de nieuw kunstzaal deden 12 kunstenaars mee. Waaronder Piet Mondriaan en Jan Toorop. De bezoekers waren onder de indruk van de rust die er heerste. Mensen verbaasde zich over het succes van de eerste tentoonstelling. Maar aan het einde van het eerste tentoonstellingseizoen kwam er een hevige storm. De storm maakte veel dingen kapot. De kunstzaal werd zoals voorspeld een aantal meter verschoven. Ze moesten het afbreken en opnieuw bouwen. Tot 1921 met uitzondering van 1918 werd er elke zomer een tentoonstelling gehouden in de kunstzaal. In 1922 blies een hevige storm het gebouwtje echt kapot. Piet heeft in 1911 en 1912 meegedaan aan de tentoonstellingen. De periode in Domburg is voor Piet erg belangrijk geweest. Van 1908 tot 1916 kwam hij er regelmatig om in Domburg te werken. De werken met het onderwerp duin of zee waren van groot belang in zijn ontwikkeling. De verbeelding ervan bracht Piet steeds dichter bij de abstractie.

Piet Mondriaan kwam begin 1912 in Parijs aan. In deze stad werden de nieuwe ontwikkelingen in de kunst geboren en zou Mondriaan zich thuis gaan voelen. Parijs was een bruisende wereldstad Symbool van de nieuwe tijd was de Eiffeltoren. Gebouwd tussen 1887 en 1889 door Gustave Eiffel.
Mondriaan ging wonen in Montparnasse, niet ver van de Eiffeltoren. Dit was een levendige buurt waar veel kunstenaars woonden, ook een aantal Nederlanders. Een van hen was Lodewijk Schelfout, hij schilderde al vroeg kubistisch. Kubisten gaven voorwerpen vanuit meerdere gezichtspunten tegelijkertijd weer en gebruikten heel weinig kleur. Door hem werd Piet in contact gebracht met andere moderne schilders. Mondriaan stortte zich in het drukke stadleven. Hij ging naar tentoonstellingen, feestjes, ging uit en discussieerde over kunst. En danste op de moderne muziek van die tijd. De hoekige bewegingen en het ritme van de muziek paste bij zijn ideeën over het moderne leven. In Parijs was Piet zijn leven verder niet makkelijk. Zijn kunstenaarsvrienden begrepen hem niet. Waardoor de vriendschap verwaterde. Met het verkopen van zijn schilderijen lukte het ook niet waardoor hij soms niet eens de huur kon betalen. Mondriaan verdiende zijn geld door schilderijen uit het Louvre te kopiëren. Na een tijdje schilderde Mondriaan de bloeiende appelboom. Het schilderij heeft ritmisch over het vlak verdeelde gebogen lijnen met af een toe een rechte lijn. Het schilderij heeft niet veel kleur. Veel grijs en soms wat geel en groen. Mondriaan bouwde de compositie op vanuit het middelpunt. Naar de hoeken van het schilderij toe wordt het steeds leger. Zo wilde hij vermijden dat het een raam was waar je doorheen keek.

Na de bomen schilderde Mondriaan steeds meer dingen uit de stad. Dat werd voor hem een nieuwe tijd. Het schilderij ‘Compositie in ovaal’ is het eerste schilderij van de stad. De huizen zijn weergeven als blokjes die in het ovaal zweven. En er staan twee letters in een U en een B. En ook een soort van K. Wat KUB betekende weten we vandaag de dag nog niet precies. Op de foto van de straat waar Mondriaan gewoond heeft in Parijs staat ook een gebouw met de letters KUB erop. Mondriaan heeft de gebogen lijnen uit de serie bomen vervangen door rechte lijnen. En dit schilderij heeft veel meer kleur dan de Bloeiende appelboom.

In juni 1914 kwam Mondriaan naar Nederland om zijn zieke vader te bezoeken. Op dat zelfde moment brak de oorlog uit en kon Mondriaan niet meer terug naar Parijs. Mondriaan logeerde bij vrienden en kwam uiteindelijk uit in Domburg. Hij schilderde daar twee schilderijen. Een met een kerk en een met het strand met paalhoofden. Hij vereenvoudigde het tot een ritmisch spel van lijnen binnen een ovaal. Hij werkte met verticale en horizontale lijnen. Deze stonden voor positief en negatief. Mondriaan wilde vooral evenwicht brengen tussen de tegenstellingen van het mannelijke en het vrouwelijke. Het aardse en het geestelijke.
In 1915 ging Mondriaan in het kunstenaarsdorp Laren wonen. Hij ging wonen bij vrienden en had daar een klein atelier. Hier verdienen zijn geld met het kopiëren van schilderijen uit het Rijksmuseum. Mondriaan miste Parijs maar probeerde er in Nederland het beste van te maken. Hij sprak veel met andere kunstenaars. En hij leerde iemand kennen die eindelijk regelmatig zijn werk zou willen kopen. Hij heette Sal Slijper, een makelaar uit Blaricum. Sal pijper zag een schilderij van Mondriaan bij kennissen hangen en vond het eerst niet erg mooi. Maar na een paar keer ging hij het waarderen. Vanaf dat moment ging Slijper Mondriaan’s werk verzamelen. Met Sal Slijper ging Mondriaan vaak uit dansen. Mondriaan hield van ritmisch dansen en bewoog op een speciale manier. Hij werd daarom in laren ‘dansende Madonna’ genoemd. Dit zie je ook terug in zijn werk. Mondriaan werkte in zijn schilderijen ook met ritme: dat van vorm en kleur. In Laren maakte Mondriaan voor het eerst werk dat niet teruggaat op iets wat hij heeft gezien. Vanaf dan worden zijn schilderijen pas echt abstract.
Mondriaan ontmoeten een schilder Theo van Doesburg. Deze man had nogal rare ideeën. Hij wilde de grondslag der beeldende kunst veranderen. Van Doesburg wilde een tijdschrift uitgeven met artikelen over kunst, vormgeving en architectuur. Hij bracht kunstenaars bij elkaar die ongeveer dezelfde ideeën hadden. Hij noemde zijn tijdschrift ‘De Stijl’. Dat was ook de naam van de groep die aan het tijdschrift meewerkte. De groep Stijl vond dat schilders, beeldhouwers en architecten moesten samenwerken aan de opbouw van een nieuwe maatschappij. Een maatschappij waarin mensen in evenwicht leven met de wetten van het heelal. De vormen die daar bij pasten, moesten geestelijk zijn en helder. Natuurvormen waren te aards. Daarom gebruikten zij alleen rechte lijnen en rechte hoeken. De kleuren die werden gebruikt waren primair: rood, blauw en geel. En er worden ook niet-kleuren gebruikt zoals: wit, grijs en zwart.

In 1919 na de Eerste wereldoorlog ging Mondriaan terug naar Parijs. Daar richten hij zijn atelier in volgens zijn nieuw e opvattingen. Met de kleuren rood, blauw, geel, zwart, grijs en wit. Met rechte lijnen en hoeken. Zo leefde en werkte hij als het ware in een groot schilderij. Terwijl Mondriaan in Parijs woonde bleef hij contact houden met de Stijl groep. Hij schreef nog wat artikelen voor het tijdschrift. In 1920 kwam er een boek van Mondriaan uit, daarin beschrijft hij zijn ideeën over kunst. Vanaf datzelfde jaar maakte hij schilderijen die waren opgebouwd uit rechthoeken in primaire kleuren en zwarte lijnen. Een voorbeeld hier van is die Compositie met rood, geel en blauw.

In de jaren dat Mondriaan in Parijs woonde, raakte hij steeds bekender. Hij werd niet meer gezien als een Nederlandse kunstenaar maar als internationale vertegenwoordig van de abstracte kunst. Zijn werk werd overal in Europa en Amerika tentoongesteld. Kunstenaars zochten hem op om met hem de laatste ontwikkelingen te bespreken.
In 1933 kwam Hitler aan de macht in Duitsland. Voor de tweede keer leefde Mondriaan in een oorlogsdreiging. Hitler was tegen moderne kunst. Hitler maakte onderscheid tussen goede, traditionele kunst en foute vernieuwende kunst die hij ontaard noemde. Abstracte kunst werd uit musea gehaald en vernietigd. Mondriaan’s werk stond ook op de lijst. Mondriaan wilde de Duitse inval niet afwachten en vluchtte naar Engeland. Hij verbleef daar twee jaar. Mondriaan was bang dat Engeland ook bezet zou worden door de Duitsers en hij vond Amerika veiliger. Op 3 oktober 1940 kwam Mondriaan met de boot aan in New York.
Harry Holtzman, een bevriende kunstenaar zocht en betaalde een nieuwe woonruimte voor Mondriaan. Mondriaan richtte zijn atelier meteen weer in zoals hij in Parijs had gedaan. Mondriaan voelde zich snel thuis in New York. Hij werd snel opgenomen door Holtzmans vriendenkring. New York was de stand van zijn dromen. Hoekige wolkenkrabbers, rechte straten en bijna geen bomen. De muziek klonk beter dan in Parijs en er waren veel dansgelegenheden. Mondriaan hoorde in New York voor het eerst de nieuw dans muziek: de swingende Boogie-Woogie. Hij was erg enthousiast over de muziek. Het verwerkte het ritme van de boogie woogie in zijn schilderijen. Mondriaan heeft in broadway boogie-woogie de zwarte lijnen vervangen door gekleurde vierkantjes. In vergelijking tot eerdere schilderijen zijn er ook veel meer en kleinere kleurvakken tussen de lijnen geplaatst. De compositie is zeer bewegelijk net als Mondriaan’s leven in New York.
New York was het nieuwe centrum voor de moderne kunst. Veel kunstenaars uit Europa waren er ook naar toe gevlucht. Er was veel belangstelling en waardering voor het werk van Mondriaan. Zijn schilderijen waren regelmatig op tentoonstelling te zien.
In New York gebruikte Mondriaan een nieuwe techniek. Hij probeerde de compositie eerst uit met plakband. Hij verschoof het net zolang tot hij tevreden was. Hieruit blijkt dat Mondriaan zijn composities niet berekende maar het deed op gevoel.
Piet Mondriaan, Broadway boogie-woogie, 1942

Mondriaan was 70 jaar toen hij aan Victory boogie-woogie begon. Mondriaan koos ervoor de compositie in een ruitvorm te plaatsen. Behalve de spanning tussen de geblokte lijnen en vlakken is er de spanning tussen de horizontale en verticale lijnen en de schuine zijden van het schilderij. Victory boogie woogie heeft Mondriaan nooit af kunnen maken. Mondriaan liep een longontsteking op, daar is hij binnen enkele dagen aan is overleden. Mondriaan overleed op 1 februari 1944.

Vijftig jaar later is Piet Mondriaan wereldberoemd. Mondriaan zocht naar een hoger bewustzijn. Hij maakte tegenstellingen zichtbaar in zijn werk. Hij heeft het evenwicht verbeeld.

Bronvermelding:
Mondriaan zijn leven & werk, Voor beginners, een kennismaking